1.1.3.Çekirdek

Çekirdek hücrenin hayatsal faaliyetlerini yönetir. Görevleri; hücreyi yönetmek, kalıtım bilgisini taşımak ve hücre bölünmesini sağlamaktır. Aynı zamanda özellikleri sonraki hücrelere aktararak kalıtsal devamlılığı sağlar.
Çekirdeği çıkartılan bir hücre yaşayamaz. Kalıtsal karakterleri (genleri) taşır. Bakteri ve mavi yeşil alglerde çekirdek yoktur.
Alyuvarların çekirdeği olmadığı için bölünemez.

Resim 7.Çekirdeğin Yapısı

İlginç Bilgi: İnsan vücudu yaklaşık 75 trilyon (75.000.000.000.000) hücreden oluşur.1 saniyede insan vücudunda yaklaşık 120 trilyon (120.000.000.000.000) canlılık reaksiyonu olur.

Tablo 2. Bitki ve Hayvan Hücresi Arasındaki Farklar

Bitki ve Hayvan Hücresi Arasındaki Farklar
Bitki Hücresi	Hayvan Hücresi
1.Sentrozom yoktur.	1.Sentrozom yoktur.
2.Plastit vardır.	2.Plastit yoktur.
3.Hücre çeperi vardır.	3.Hücre çeperi yoktur.
4.Kofulları az sayıda ve büyüktür.	4.Kofulları küçüktür.

         Tablo 3.Hayvan ve Bitki Hücrelerini Karşılaştırılması

	Hayvan Hücresi	Bitki Hücresi
Hücre duvarı->	Yok	Var
Kloroplast ->	Yok	Var
Sentrozom ->	Var	Yok
Koful ->	Çok, küçük	Az, büyük
Şekli ->	Yuvarlak	Köşeli

Resim 8. Bitki ve Hayvan Hücreleri

Dokular: Belirli görevleri yapmak üzere özelleşmiş hücre gruplarına doku denir.

Bitki yapısında farklı görevleri yüklenmiş hücre grupları:

Bitkisel dokular: Yüksek yapılı bitkilerin kök, gövde, yaprak, çiçek gibi organları dokulardan oluşur.

Yapıları ve görevleri aynı olan hücreler dokuları oluşturur. Değişik dokular da bir araya gelerek organları oluşturur. Belirli görevleri yapan organlar bir araya gelerek sistemleri oluşturur.

Ø   Belirli bir görevi yapmak üzere bir araya gelen dokular, organları meydana getirirler. Kalp, mide, göz v.b.

Ø   Bir görevi yapmak için birlikte çalışan organların oluşturduğu grup sistem adını alır. Sinir sistemi, solunum sistemi gibi.

Ø   Vücudumuzdaki tüm sistemler birbirine bağlanarak insan vücudunu (organizmayı) meydana getirirler.

Ø   Hücreler dokuları, dokular organları, organlar sistemleri, sistemler de bir araya gelerek canlı organizmayı oluşturur. Canlının bütününe, organizma denir. 

1.1.2. Sitoplâzma

Hücre zarı ile çekirdek arasını dolduran, renksiz, yarı saydam, yumurta akı kıvamında (kolloid) bir sıvıdır. Sitoplazma canlıdır ve hücrenin bütün hayatsal faaliyetleri burada oluşur.

Büyük bir çoğunluğu sudan oluşan sitoplazmada, sudan başka, organik, inorganik maddeler, organeller, madensel tuzlar, hormonlar ve vitaminler de bulunur.

Organik Madde: Sadece canlıların yapısında bulunan yağlar, karbonhidratlar ve proteinler bu grubu oluşturur.

İnorganik Madde: hem canlıların, hem de cansızların yapısında bulunabilen su ve madensel tuzlar bu grubu oluşturur.

Organeller: Sitoplâzmanın içinde yapıları ve görevleri birbirinden farklı küçük parçacıklar vardır. Bunlara organel denir.

1.1.2.1.Organeller ve Görevleri

Tablo 1. Zar Yapılarına Göre Organeller

ZARSIZ ORGANELLER	TEK KAT ZARLI ORGANELLER	ÇİFT KAT ZARLI ORGANELLER
RIBOZOM	ENDOPLAZMIK REDIKULUM	PLASTITLER
SENTROZOM	GOLGI CISIMCIĞI	MITOKONDRI
	KOFUL
	LIZOZOM

Resim 3. Organeller

Koful

Resim 4.Kofulun Yapısı

 Hücre içinde atık madde, su ve besin depolayan kese şeklindeki yapılardır. Tek katlı zardan oluşur. Bitki hücrelerinde büyük(%90’ ını kaplayacak kadar) , hayvan hücrelerinde ise küçüktür. Yaşlanmış hücrelerde kofullar büyük ve az olur.

Mitokondri

Hücre içinde oksijenli solunum yapar. Hücreye gerekli enerjiyi sağlar. Çift katlı zarla çevrilidir.

Resim 5. Mitokondri

 Karaciğer, kas ve sinir hücreleri, fazla miktarda enerji kullandığından çok sayıda mitokondri içerir. Mitokondrinin resmi aşağıdadır.

Kloroplâstlar

 Bitkiye yeşil renk verir. Yapısındaki klorofil sayesinde, fotosentez yaparak besin ve oksijen üretir. Yapraklarda ve otsu bitkilerin gövdelerinde bulunur.

Sentrozom

 Hücrede bölünmede görevlidir. Sadece hayvan hücresinde vardır. Bitki hücresinde sentrozom bulunmaz.

Plastitler

Sadece bitki hücrelerinde bulunur. Hücre ile gelişerek, bulundukları ortama göre, farklı renk pigment taneciklerini oluştururlar ve renklere göre farklı görevler üstlenirler. Plastitler ışık etkisiyle birbirlerine dönüşebilirler.
Pigmentleri ve görevleri farklı plastitler üç çeşittir:

a) Kloroplast: Yeşil renk pigmenti olan klorofil taşırlar. Bitkilerin yapraklarında, ham meyve ve sebzelerinde, genç dallarında, otsu gövdelerinde bulunur. Kloroplastlar fotosentez olayını gerçekleştirir. Fotosentez sonucu besin ve oksijen üretilir.

b)Kromoplast: Sarı, kırmızı ve turuncu renk pigmentlerini taşırlar. Böylece bitki ve meyvelere renk verirler, vitamin üretip depolarlar. Kloroplastın değişimi ile oluşurlar.

c)Lökoplast: Renksiz plastitlerdir. Işık aldığında yeşil renkli kloroplastlara dönüşebilirler. Bitkinin tohumlarında, kök ve toprak altı gövdesi gibi depo organlarında bulunur. Lökoplastlarda protein, yağ ve nişasta gibi besinler depolanır.

Resim 6.Lökoplast

 

1.1.1.Hücre Zarı

Resim 2.Hücre Zarının Yapısı

Her isteyen bir ülkeye girip, her iste­diğini yanında getirebilir mi? Hücreyi bir ülkeye benzetebiliriz. Her ülkenin sı­nır­ları vardır. Bu sınırlar ülkeyi diğer ül­ke­lerden ayırır. Benzer şekilde hücre zarı da hücreyi dış or­tamdan ayırır ve sınır­larını belirler. Ül­ke­nin sınır kapıla­rındaki gümrükler ül­ke­ye alınabilecek veya çı­kabile­cekleri be­lirlediği gibi, hüc­­re zarı da seçici-geçirgen özel­li­ğinden dolayı dış ortamdaki bazı mad­delerin sitop­laz­maya geçişine izin verir.

Hücre zarı seçici geçir­gen­dir. Bazı moleküller hücre za­rın­dan ge­çer, bazıları geçe­mez. Çün­­kü hücre zarındaki por denilen açıklıklar, yalnız küçük molekül­lerin geçişine olanak sağlar.

 Esnek olan hücre zarı, canlı ve hareketli yapıya sahiptir, hücreye şekil verir ve dış etkilerden korur.

Hücre Çeperi ( Hücre Duvarı)

Bitki hücrelerine özgü olan bu yapı, hücre zarının çevresinde bulunan ve onu koruyan cansız sert bir örtüdür. Çeperde madde geçişini sağlayan geçitler hücre za­rından farklı olarak tam geçirgendir.

 

1.1.Hücrenin Temel Kısımları

1.HÜCRE

1.1.Hücrenin Temel Kısımları

Hücre zarı, sitoplâzma ve çekirdektir. Çekirdek içerisinde kalıtsal özellikleri taşıyan yapıların vardır.

Resim 1. Hücrenin Kısımları

 Bilinen en küçük hücre, bakteridir. En büyük hücreye deve kuşu yumurtasının sarısı, en uzun hücreye de yaklaşık 1 m uzunluğunda olan sinir hücreleri örnek olarak verilebilir. Bazı ilkel hücrelerde ise çekirdek yoktur, kalıtsal özellikleri taşıyan yapıların sitoplâzmada dağınık olarak bu ilkel canlılarda bulunur. Hücre organellerinden mitokondri, kloroplast ve kofulun sadece görevlerini bilmeniz yeterlidir.

Ek Bilgi: Hücreler gelişmişlik düzeyine göre ikiye ayrılır:

1-Prokaryot Hücreler: Bu hücrelerin zarlı organelleri ve belirgin bir zarla çevrili çekirdeği yoktur. Yalnızca hücre zarı, sitoplâzma ve zarsız organel olan ribozom taşırlar. Kalıtım maddeleri (DNA) sitoplâzmada bulunur. Örneğin bakteri, mavi- yeşil alg prokaryot hücrelidir.

2- Ökaryot Hücreler: Bu tip hücrelerin zarla çevrili çekirdeği, zarla çevrili organelleri, hücre zarı ve sitoplâzması vardır. Örneğin protistler, mantarlar, hayvanlar, bitkiler ökaryot hücrelidir.
Ökaryot bir hücre dıştan içe doğru üç kısımdan oluşur:

1.   Hücre zarı

2.   Sitoplâzma

3.   Çekirdek